برای کسب فضایل اخلاقی چه راهی وجود دارد؟

کسی طالب کسب فضایل اخلاقی و صفات پسندیده باشد باید راه خودسازی و تزکیه نفس را در پیش گیرد. براى خودسازى، عالمان و فقیهان، عرفا به تناسب دیدگاه هاى خود، راه هایى ارائه نموده اند، که همه در هدف اشتراک دارند و آن این که باید نَفْس تهذیب شود و سیر الى اللّه کند.

از دیدگاه امام خمینى (ره) اولین قدم براى تهذیب نفس، تفکر است، و تفکر عبارت است از آن که انسان لااقل در هرشبانه و روز مقدارى ـ حتى اگر کم باشد ـ فکر کند.[۱]
دومین قدم براى خود سازى ـ از دیدگاه امام ره ـ عزم و تصمیم انجام واجبات و ترک محرمات و جبران آن چه در گذشته از واجبات ترک شده است ،مى باشد.[۲]
امام در قدم هاى بعدى: مشارطه و مراقبه و محاسبه را پیشنهاد مى فرمایند. مشارطه آن است که در ابتداى هر روز با خود شرط کند و عهد و پیمان ببندد بر خلاف دستورهاى الهى و دین مقدس گام بر ندارد.

مراقبه، آن است که در تمام ساعات شبانه و روز مراقب و مواظب باشد بر خلاف شرط و پیمانى که بسته ,گام بر ندارد, چون یکى از نشانه هاى مؤمن این است که رعایت عهد و پیمان خود بنماید.
«وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛[مومنون/۸] و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت مى ‏کنند»

محاسبه، آن است که در پایان هر روز بنشیند و حساب کند چقدر به عهد خود وفا کرده است. اگر دید کاملاًموفق بوده و انحراف و کوتاهى نداشته است، از این بابت خدا را شکر کند. در غیر این صورت غصه بخورد وناراحت شود و از خداوند عذر خواهى کند، چون خداوندِ بزرگ به همهء کارها و اعمالى که به صورت آشکار وپنهانى انجام مى گیرد، آگاهى دارد. فکر نکند اگر گاهى بر خلاف شرط و عهد خود عمل کند، خداوند اطلاع ندارد.

بعضى این را نیز اضافه مى کنند که اگر بر خلاف عهد خود گام برداشت، خود را سرزنش و ملامت نماید و براى خود جریمه بنویسد، مثلاً بگوید: اگر یک بار بر خلاف شرطم عمل کنم، یک روزیا چند روز روزه بگیرم، یا چند تومان به فقیر بدهم و یا فلان عمل خوب را براى رضاى خدا انجام بدهم.

همچنین انتخاب هم نشین خوب بسیار مناسب است. از طریق هم نشینی با شخصی که دارای فضائل است و سعی در تقلید رفتار او می توانیم خلق حسنه در خود ایجاد کنیم .و دارای فضائل گردیم.
علاوه بر اینکه باید سعی کنیم مدتی هرچند با سختی و تکلف الگوی رفتاری مورد نظر را در پیش گیریم که در این صورت آن رفتار در ما ملکه شده از آن پس بدون نیاز به یادآوری و مراقبت از ما بروز خواهد کرد.
البته تخلق به یک فضیلت امری تدریجی است و به مرور زمان در انسان تقویت میشود.

پی نوشتها:
[۱]. چهل حدیث، ص ۱.
[۲]. همان، ص .۷